Với gần 30 quốc gia và 10 loài tôm đặc biệt phổ biến, việc nhìn vào thị trường tôm châu Âu mang lại cái nhìn sâu sắc hấp dẫn về sự khác biệt văn hóa và ẩm thực trên khắp lục địa. Tôm thẻ chân trắng có thể là loại tôm phổ biến nhất ở châu Âu nhưng có tới hơn 10 loài tôm được tiêu thụ rộng rãi.

Châu Âu không phải là thị trường tôm lớn nhất, chiếm 11% thị phần toàn cầu, nhưng đây chắc chắn là một thị trường thú vị mà mô hình thị trường và thương mại của Kontali có thể cung cấp những hiểu biết sâu sắc. Vì nó bao gồm hơn 10 loài – từ nuôi và đánh bắt tự nhiên – chúng tôi sẽ tập trung vào những loài phù hợp nhất.

Khoảng 30% tôm tiêu thụ ở châu Âu đến từ sản xuất trong nước (chủ yếu là thủy sản) và 70% còn lại phụ thuộc vào nhập khẩu. 60% là tôm nuôi từ các trang trại.

Nhưng cần phải nhìn xa hơn dữ liệu thương mại về nhập khẩu tôm nước ấm để có được bức tranh đầy đủ. Những loại tôm bổ sung này, được đánh bắt trong nước hoặc nhập khẩu, đôi khi cạnh tranh với tôm nước ấm, chẳng hạn như tôm thẻ chân trắng, nhưng cũng thường phục vụ các thị trường ngách của riêng chúng.

Vannamei chiếm lĩnh thị trường châu Âu. Đại dịch Covid-19 khiến một số dòng chảy thương mại bị gián đoạn, đẩy khối lượng NK giảm xuống, sau đó đã phục hồi ổn định trong năm 2021 và 2022, khi các nhà nhập khẩu tập trung vào việc đảm bảo sản phẩm và nhu cầu thị trường dự kiến ​​sẽ tăng trở lại. Tuy nhiên, do nhu cầu thị trường yếu trong năm 2022 và lượng tồn kho hiện có lớn, nguồn cung ra thị trường trong năm 2023 giảm 10%, chỉ còn dưới 450.000 tấn tôm sống tương đương (LSE).

Tôm đỏ Argentina được đánh giá cao về chất lượng, đặc biệt là tôm còn nguyên vỏ (HOSO). Tuy nhiên tôm nước này phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt ở thị trường châu Âu, đặc biệt là từ tôm thẻ chân trắng, vốn nổi tiếng với giá cả phải chăng. Một số doanh nghiệp trong ngành đã sử dụng chế biến tôm đỏ Argentina ở các nước thứ ba nhằm giảm chi phí và nâng cao khả năng cạnh tranh và đã củng cố vị thế của mình tại thị trường Nam Âu cũng như đạt được một số tiến bộ tại thị trường Tây Bắc Âu trong vài năm qua. Nhìn chung, nhu cầu của châu Âu trong năm 2022 và 2023 vẫn ổn định, ở mức khoảng 80.000 tấn LSE.

Một loài khác có thị phần giảm ở châu Âu trong thập kỷ qua là tôm sú ( P. monodon ). Sự thay đổi này chủ yếu là do nguồn cung tôm thẻ chân trắng giá rẻ hơn, nhưng một yếu tố góp phần khác là nhu cầu của người tiêu dùng đối với thủy sản bền vững được chứng nhận mà không phải sản phẩm tôm sú nào cũng có thể đáp ứng. Như vậy, tôm sú hiện đang chiếm lĩnh thị trường ngách trong thị trường dịch vụ thực phẩm và bán lẻ. Trong khi sự suy giảm trong dịch vụ thực phẩm do Covid gây ra đã làm giảm nhu cầu về tôm sú vào năm 2020 và 2021, thì nhu cầu lại tăng lên vào năm 2022, đạt gần 40.000 tấn. Tuy nhiên, con số này giảm xuống còn khoảng 30.000 tấn trong năm 2023 do lượng tồn kho lớn chưa được sử dụng hết.

Loài tôm thích hợp

Trong khi các loài tôm nêu trên thường được nhắc đến thì cũng có một số loài tôm ít được biết đến hơn nhưng vẫn có thị phần tương đối cao. Chúng bao gồm tôm hồng nước sâu, một loại tôm lớn chủ yếu được đánh bắt ở Địa Trung Hải, phục vụ các thị trường trung và cao cấp ở Nam Âu (đặc biệt là Ý, Tây Ban Nha và Hy Lạp), với tổng quy mô thị trường ở châu Âu khoảng 30.000 tấn LSE.

Tôm đỏ Đại Tây Dương có thị phần nhỏ hơn ở châu Âu, khoảng 1.500 tấn LSE trong năm 2023, đánh dấu mức giảm 40% so với năm 2022. Chúng chủ yếu được sử dụng làm tôm salad trên thị trường đồ ăn sẵn và được bóc vỏ và nấu chín để làm tươi các sản phẩm ướp lạnh bán lẻ ở Đức, Hà Lan và Bỉ.

Thị trường tôm châu Âu khá phân mảnh và tôm cũng được giao dịch giữa các nước châu Âu, khiến các dòng thương mại cụ thể khó theo dõi. Tuy nhiên, dựa trên sở thích của người tiêu dùng, châu Âu có thể được chia thành các khu vực Tây Bắc, Nam và Đông, trong khi Vương quốc Anh có xu hướng riêng.

Theo nghiên cứu của Ủy ban Châu Âu, tôm chiếm 6% - khoảng 1,5 kg mỗi người - trong tổng lượng tiêu thụ hải sản của Châu Âu. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa các quốc gia là rất lớn, trong đó Tây Ban Nha dẫn đầu với trọng lượng trên 3 kg và Hà Lan ở mức thấp nhất ở mức 600 g.

Với sự đa dạng về khẩu vị, địa điểm mua tôm và đường đến các thị trường, châu Âu có nhiều nhà nhập khẩu thủy sản và cá. Những tổ chức này bao gồm từ các tổ chức mua bán lẻ và kinh doanh số lượng lớn lên tới 20.000 tấn mỗi năm cho đến các nhà bán buôn chỉ mua hai hoặc ba container mỗi năm. Trong ngành bán lẻ và công nghiệp, số nhà nhập khẩu tái chế cho phân khúc làm mới lớn hơn những nhà nhập khẩu chỉ kinh doanh ở phân khúc đông lạnh. Điều này chủ yếu là do việc tái chế các sản phẩm tôm đông lạnh thành các sản phẩm ướp lạnh và đóng gói các sản phẩm này để phân phối bán lẻ đòi hỏi phải đầu tư đáng kể vào cơ sở chế biến và hậu cần.

Về mặt công nghiệp, phải kể đến các nhà chế biến tôm chuyên dụng. Chúng còn tăng thêm giá trị theo nhiều cách, từ đóng gói lại đơn giản, tráng men và đóng gói lại, nấu (hoặc chần) đến đông lạnh, tráng men và đóng gói. Họ cũng thường có kênh phân phối lạnh (chủ yếu là MAP). Sản phẩm được ưa chuộng nhất ở phân khúc này là tôm thẻ chân trắng bỏ vỏ cỡ nhỏ và không lột vỏ. Hầu hết các nhà chế biến này đều ở Tây Bắc Châu Âu. Loại ngành này đang bị tấn công bởi các nhà nhập khẩu/nhà bán lẻ tận dụng chi phí lao động thấp hơn tại nguồn. Những người chơi chính trong phân khúc này là Heiploeg, Dutch Seafood Company và Shore.

Loại máy chế biến tôm chuyên dụng thứ hai được tìm thấy ở Nam Âu: các công ty công nghiệp nấu tôm HOSO và bán tôm ướp lạnh cho mọi đối tượng người dùng cuối (bán lẻ, người bán cá, dịch vụ thực phẩm, v.v.). Đây đã trở thành một thị trường đặc biệt lớn ở Pháp. và được các nhà cung cấp tôm thẻ chân trắng trên toàn thế giới quan tâm (“Le cuite du jour” = nấu hàng ngày). Những người chơi chính trong phân khúc này là Delpierre (Groupe Labeyrie), Krustanord France (Tập đoàn Pescanova), Pescanova Tây Ban Nha, Gambafresh và Crusta C (Pháp). Về mặt nhà cung cấp, các công ty này tìm kiếm số lượng lớn tôm thẻ chân trắng HOSO giá rẻ tốt nhất có màu A3/A4 (tức là màu đỏ), trong khi đôi khi A2 cũng được chấp nhận. Hầu hết tôm của họ hiện đã được chứng nhận bền vững, đặc biệt là cho thị trường bán lẻ. Họ vẫn mua tôm không được chứng nhận nhưng chỉ để phục vụ ăn uống hoặc phân phối qua người bán cá.

Rất khó để đưa ra ước tính về mức độ hợp nhất tại thị trường châu Âu. Ước tính sơ bộ, 20 nhà nhập khẩu tôm hàng đầu châu Âu chiếm 20-30% thị phần. Tuy nhiên, điều này thay đổi rất nhiều giữa các phân khúc thị trường cụ thể. Tại thị trường bán lẻ mới ở Tây Bắc Âu (Đức, Hà Lan, Bỉ), chúng tôi ước tính ba công ty hàng đầu (Heiploeg, Dutch Seafood Company và Shore) chiếm ít nhất 60 đến 70% thị phần. Tương tự, thị trường HOSO nấu chín của Tây Ban Nha và Pháp cũng khá tập trung, với 5 nhà chế biến hàng đầu có nhiều khả năng chiếm khoảng 60% thị phần. Trong phân khúc đông lạnh của thị trường dịch vụ thực phẩm tổ chức và bán lẻ của Châu Âu, có nhiều người tham gia hơn đang hoạt động, trong khi sự phân mảnh giữa các nhà nhập khẩu Châu Âu đối với phân khúc nhà hàng bán buôn thậm chí còn lớn hơn. Ở phân khúc này, 10 nhà nhập khẩu lớn nhất thậm chí không có được thị phần 30-40%.

Tây Bắc Âu

Tây Bắc Âu là một trung tâm thương mại quan trọng và có các nhà máy tái chế lớn cho ngành bán buôn và bán lẻ. Đức, Hà Lan và Bỉ đều có các cảng lớn với Rotterdam ở Hà Lan, Hamburg ở Đức và Antwerp ở Bỉ. Một phần đáng kể khối lượng nhập khẩu thủy sản (tôm nước ấm) được chế biến ở các nước này trước khi được chuyển sang các nước châu Âu khác.

Thị trường Benelux tiêu thụ một lượng lớn tôm thông thường ( Crangon crangon ) bên cạnh tôm thẻ chân trắng và tôm miền Bắc. Mặc dù tôm đánh bắt tại địa phương khiến một số người tiêu dùng Tây Bắc quen thuộc với tôm nấu tại nhà nhưng phần lớn người tiêu dùng lại ưa chuộng các sản phẩm tiện lợi chế biến sẵn. Những sản phẩm đã bóc vỏ và có giá trị gia tăng này có thể được tìm thấy trong cửa hàng bán lẻ, cả ở dạng sản phẩm đông lạnh và sản phẩm tươi sống. Các loài được cung cấp bán lẻ thường là tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương, hoặc đối với các bữa ăn chế biến sẵn, tôm nước lạnh được sử dụng. Mặc dù thị trường này chiếm thị phần tốt nhưng cạnh tranh về giá là điều then chốt và cần có chứng nhận bền vững.

Hầu hết tôm sú đưa vào các chợ này đều được bán ở chợ bán buôn, nơi chúng được coi là sản phẩm thay thế cao cấp cho tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương. Khi giá tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương giảm, những người bán buôn bán nhiều loại sản phẩm có nhiều khả năng chọn loại tôm này hơn tôm sú nếu chúng có cùng kích cỡ. Tuy nhiên, tôm sú vẫn là lựa chọn phổ biến với kích cỡ lớn hơn 26–31 con/kg, trong khi tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương có thể không dễ tìm.

Tại các thị trường bán buôn châu Á ở châu Âu, tôm sú giữ vị thế vững chắc so với thị trường bán buôn rộng lớn hơn. Các nhà hàng châu Á thường ưa chuộng tôm sú và ít sẵn sàng chuyển sang loại tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương rẻ hơn.

Thị trường Anh

Ở Tây Bắc Âu, Vương quốc Anh cần được coi là một thị trường khác. Mặc dù Brexit đã góp phần vào việc này nhưng nhìn chung mức tiêu thụ tôm - đặc biệt là tôm miền Bắc - cao hơn nhiều so với phần còn lại của khu vực, ở mức gần 1,7 kg/người. Cả tôm nước lạnh và tôm nước ấm đều được dùng như một phần của món salad, mì ống và pizza, nhưng hiếm khi là thành phần chính của bữa ăn. Bên cạnh đó, Vương quốc Anh có sự đa dạng sắc tộc cao, do đó việc tiêu thụ hải sản phổ biến hơn. Từ năm 2019 đến năm 2023, nhập khẩu tôm đạt tốc độ CAGR là 6% đối với tất cả các loài tôm. Tuy nhiên, tôm chân trắng vẫn tăng trưởng 13%, trong khi nhu cầu tôm miền Bắc giảm 7%.

Tại Anh, hơn 60% tôm được bán lẻ, tuy nhiên, có sự phân biệt giữa tôm nước lạnh và tôm nước ấm. Đối với tôm nước lạnh, khoảng 80% được bán thông qua kênh bán lẻ, trong khi đối với tôm nước ấm tỷ lệ này chỉ là 50%.

Tại thị trường châu Á của Anh, người ta thường thấy tôm sú được bán dưới nhiều hình thức khác nhau, thường dưới nhãn hiệu thuộc sở hữu của các nhà xuất khẩu từ Bangladesh và đôi khi từ Ấn Độ. Một số nhà bán buôn người Anh gốc Á thậm chí còn có cơ sở chế biến tôm đặt tại Bangladesh. Một số công ty này nhập khẩu tôm từ Bangladesh, chế biến ở Anh và sau đó tiếp thị dưới dạng sản phẩm tươi mới. Trong khi đó, các nhà nhập khẩu khác mang thành phẩm về và bán nguyên trạng.

Nam Âu

Thị trường Nam Âu bao gồm Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Ý và Pháp. Khu vực này tập trung nhiều hơn vào việc tiêu thụ hải sản (tươi) nói chung so với khu vực Tây Bắc. Hơn nữa, các yêu cầu về chất lượng như màu sắc, kích thước và độ tươi mới quan trọng hơn. Nói một cách đại khái, sản phẩm tôm chính là HOSO, vì các quốc gia quanh Địa Trung Hải có một số lượng lớn công thức nấu ăn dựa trên những sản phẩm này. Tuy nhiên, do đây cũng là những quốc gia có mức tiêu thụ hải sản bình quân đầu người cao nhất nên khối lượng tôm bóc vỏ cũng lớn. Hầu hết tôm ở miền Nam sẽ ở dạng sống (hoặc chần) vì người dân vẫn nấu bữa tối từ đầu. Một đề cập đặc biệt đối với HOSO nấu chín (nấu ở Châu Âu). Đây đã trở thành sản phẩm tiện lợi tại các thị trường Địa Trung Hải, đặc biệt quan tâm đến tôm “đông lạnh bằng nước muối” – một kỹ thuật giúp đông lạnh sản phẩm sâu hơn và nhanh hơn, từ đó giảm nguy cơ mắc bệnh hắc tố và nâng cao chất lượng tổng thể của tôm. Đặc biệt ở Pháp, màu sắc sẽ được ưu đãi lên tới 20%.

Tổng quan về nhu cầu tôm

Nhìn chung, người tiêu dùng ở Nam Âu chủ yếu mua tôm ở các siêu thị, cửa hàng bán cá và cửa hàng đặc sản. Động lực lớn ở đây là chợ đồ tươi sống đã nấu chín, nơi mọi người hướng đến mua sản phẩm tươi sống. Các sản phẩm đông lạnh được sử dụng nhiều hơn trong ngành dịch vụ thực phẩm, cho phép các nhà hàng có khả năng rã đông những thứ cần thiết. Hơn nữa, hầu hết các nhà hàng cao cấp đều thích sử dụng tôm đánh bắt tự nhiên tại địa phương, chẳng hạn như tôm hoa hồng nước sâu.

Giá tôm

Diễn biến giá tôm tại thị trường châu Âu bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, trong đó tôm nuôi đóng vai trò quan trọng. Do nguồn cung tôm nuôi, như tôm thẻ chân trắng, tiếp tục tăng hàng năm, điều này ảnh hưởng đến giá tôm đánh bắt tự nhiên. Xu hướng này đặc biệt rõ ràng ở châu Âu, nơi giá tôm nước ấm nhập khẩu liên tục giảm do khối lượng tăng và tiến bộ trong kỹ thuật chế biến.

Một nghiên cứu do Đại học Copenhagen thực hiện năm 2017 đã nhấn mạnh tầm ảnh hưởng đáng kể của tôm nước ấm trên thị trường châu Âu. Nó gợi ý rằng, mặc dù ngành tôm nước lạnh có thể vẫn được bảo vệ tương đối trong thời gian ngắn, nhưng về lâu dài có khả năng sẽ có sự thay đổi trong sở thích của người tiêu dùng đối với các loài tôm nước ấm. Sự thay đổi này cuối cùng có thể ảnh hưởng đến động lực định giá, trong đó giá tôm nước lạnh bị ảnh hưởng bởi cung và cầu tôm nước ấm, vốn lớn hơn đáng kể.

So sánh giá giữa các nguồn gốc, hình thức sản phẩm và cách trình bày khác nhau đặt ra những thách thức trong môi trường thị trường phức tạp này. Ví dụ, giá tôm đỏ Argentina và tôm thẻ chân trắng có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, đặc biệt là trong chu kỳ dài hạn. Hiểu được những mối liên kết này là rất quan trọng để các bên liên quan có thể định hướng được sự phức tạp của thị trường tôm và đưa ra quyết định sáng suốt.

Triển vọng nhu cầu thị trường châu Âu

Hàng tồn kho ở mức lành mạnh hơn và giá hải sản đang trở nên dễ tiếp cận hơn do xu hướng lạm phát tích cực đối với cá và hải sản. Tỷ lệ lạm phát giảm 0,9 đến 2,3% trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 3. Lạm phát thậm chí còn giảm đáng kể hơn đối với hải sản đông lạnh, đạt mức giảm 1,2 điểm phần trăm và ở mức -0,6% trong tháng 3. Do đó, nhu cầu tôm đông lạnh trong quý 1 năm 2024 dường như tốt hơn so với năm 2023, với mức tăng trưởng khối lượng ước tính 11% so với cùng kỳ đối với tôm chân trắng, đạt 85.000 tấn LSE. Nhập khẩu từ Ecuador trong tháng 1 và tháng 2 ước tính lần lượt là 14.700 và 13.500 tấn và cho thấy mức tăng tích cực trong tháng 3 lên 14.800 tấn LSE. Nguồn cung từ Ấn Độ vẫn tương đối ổn định ở mức hơn 5.000 tấn LSE. Nhưng nhập khẩu từ Việt Nam giảm dần trong quý 1 xuống chỉ dưới 3.000 tấn LSE trong tháng 3 nhưng ước tính sẽ tăng trở lại trong tháng 5 lên 4.600 tấn LSE.

Tác động của địa chính trị

Vụ cướp tàu thương mại và các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái do phiến quân Houthi do Iran hậu thuẫn thực hiện vẫn ảnh hưởng đến tuyến xuất khẩu từ châu Á sang châu Âu và tiếp tục làm gián đoạn chuỗi cung ứng. Theo Shanghai Freight Index, chi phí vận tải đạt đỉnh vào giữa tháng 1. Mặc dù chi phí đã giảm nhẹ trong tháng 2 nhưng vẫn cao hơn khoảng ba lần so với trước các cuộc tấn công. Mặc dù dường như không có sự căng thẳng về hàng tồn kho ngay lập tức, nhưng nhiều người đã đẩy nhiều sản phẩm hơn vào thị trường bằng cách bán tôm với giá thấp hơn, và kết quả là lượng hàng tồn kho đã giảm đối với phần lớn các nhà nhập khẩu. Do đó, sự chậm trễ về thời gian giao hàng có thể khiến các nhà nhập khẩu châu Âu phải xem xét các nguồn gốc khác cho đơn đặt hàng của họ. Ngoài ra, chúng ta có thể thấy nhiều công ty châu Âu đang cố gắng đàm phán lại các giao dịch của họ ngay từ đầu để bù đắp cho tỷ suất lợi nhuận giảm do chi phí hậu cần cao hơn.

Kết luận và triển vọng

Tóm lại, triển vọng về nhu cầu tôm của thị trường châu Âu mang lại cả cơ hội và thách thức. Với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) dự kiến ​​​​là khoảng 7% trong những năm tới, ngành này có một quỹ đạo đầy hứa hẹn. Tuy nhiên, một số yếu tố nhất định - chẳng hạn như sản lượng đánh bắt các loài địa phương ở châu Âu giảm và các biện pháp về lượng khí thải CO2 - đặt ra những thách thức.

Một xu hướng đáng kể là sự chuyển đổi sang các dạng sản phẩm tiện lợi hơn, đặc biệt là ở Tây Bắc Âu, nơi các nhà chế biến và thị trường lớn đang thúc đẩy nhu cầu về các sản phẩm tôm có giá trị gia tăng. Sự thay đổi này có thể giúp tôm thâm nhập thị trường nhiều hơn, bất chấp sản lượng nội địa giảm.

Trong khi Nam Âu vẫn là khu vực có nhu cầu tiêu thụ tôm lớn thì biến động giá, đặc biệt là tôm thẻ chân trắng, sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc xác định động lực thị trường. Nếu giá tôm thẻ chân trắng tiếp tục giảm ở cấp độ người tiêu dùng trong những năm tới thì có khả năng các loài tôm khác sẽ phải vật lộn để giữ thị phần của mình.

Tương tự như những gì đã xảy ra ở Tây Bắc Âu, người ta dự đoán rằng tôm thẻ chân trắng sẽ đẩy các sản phẩm khác sang các thị trường ngách, như đã xảy ra với tôm sú. Xu hướng này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thích ứng với sự thay đổi của động lực thị trường và đổi mới sản phẩm để duy trì tính cạnh tranh trên thị trường tôm châu Âu.