Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, tham tán Thương mại Việt Nam tại Thụy Điển đã trả lời phỏng vấn Báo Công Thương trong chương trình Chính sách và Đối thoại với chủ đề “EVFTA – Trợ lực cho dệt may Việt Nam vượt qua thách thức mới”

1. Ủy ban châu Âu đề xuất áp dụng một số Quy định thiết kế sinh thái mới đối với hàng dệt may tiêu thụ tại thị trường châu Âu. Những quy định này nằm trong Chiến lược của Liên minh châu Âu về hàng dệt may bền vững và tuần hoàn tầm nhìn 2030. Xin bà chia sẻ rõ hơn về quy định này và dự kiến thời gian có hiệu lực?

Vào cuối tháng 3/2022, Ủy ban châu Âu đã trình bày đề xuất đối với Chiến lược Dệt may mới của EU, là một phần trong kế hoạch hành động về kinh tế tuần hoàn thuộc Thỏa thuận Xanh châu Âu nhằm giải quyết các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học, và ô nhiễm môi trường.

Đồng thời với Chiến lược Dệt may, Ủy ban châu Âu đã trình bày một bản sửa đổi Quy định thiết kế sinh thái, nhằm đặt ra các yêu cầu pháp lý đối với các nhóm sản phẩm khác nhau. Dệt may là một trong những nhóm sản phẩm đầu tiên phải tuân theo các tiêu chí thiết kế sinh thái.

Chiến lược này bao gồm nhiều yếu tố để tạo ra động lực thay đổi cho ngành dệt may, chẳng hạn, các sản phẩm phải được thiết kế và sản xuất để chúng có thể sử dụng lâu hơn, có thể được sửa chữa và sau đó được tái sử dụng - nói cách khác, nằm trong một vòng tuần hoàn. Quy định thiết kế sinh thái còn bao gồm việc phát triển hộ chiếu sản phẩm số, ngoài thông tin thông thường, còn phải thông báo cho người tiêu dùng biết về hàm lượng hóa chất, khả năng sửa chữa, và thành phần sợi. Các yêu cầu thông tin cụ thể về sản phẩm sẽ đảm bảo cho người tiêu dùng biết được tác động của sản phẩm đến môi trường khi mua hàng.

Một yếu tố nữa là tăng cường thực thi việc bài trừ các hành vi quảng cáo sai lệch về thời trang bền vững “greenwashing”. Đây là hành vi mà các thương hiệu thời trang hay sử dụng để tiếp thị sản phẩm là thời trang bền vững nhưng lại không thực thi các qui chuẩn nghiêm ngặt của thời trang bền vững. Đề xuất cũng bao gồm các biện pháp chấm dứt việc tiêu hủy hàng tồn đọng, cũng như mở rộng hoạt động mua sắm công xanh và cung cấp các ưu đãi cho các sản phẩm bền vững.

Tháng 5 vừa qua, các bộ trưởng của 27 nước thành viên Liên minh châu Âu (EU) họp tại Bỉ, đã bày tỏ ủng hộ với đề xuất Quy định Thiết kế Sinh thái mới. Quy định cuối cùng phải được Nghị viện và Hội đồng châu Âu thông qua, dự kiến vào cuối năm 2023, trước khi các tiêu chí đầu tiên cho các nhóm sản phẩm khác được xác định, dự kiến vào năm 2024.

Quy định này sẽ cho phép các doanh nghiệp có khoảng thời gian để thích nghi, tối thiểu là 18 tháng, sau khi quy định mới có hiệu lực. Các quốc gia thành viên EU cũng có 2 năm để điều chỉnh cách thức áp dụng quy định chung và bổ sung thêm các biện pháp riêng đối với mỗi quốc gia, có thể bao gồm những biện pháp giám sát thị trường và xử phạt.

2. Với quy định mới của Uỷ ban châu Âu, theo bà, thị trường nhập khẩu hàng dệt may tại châu Âu nói chung, thị trường khu vực Bắc Âu nói riêng sẽ có thay đổi ra sao, các nhà nhập khẩu hàng dệt may sở tại đã có động thái gì để tuân thủ các quy định này?

Theo đánh giá của các chuyên gia, đến năm 2030, các sản phẩm dệt may được đưa vào thị trường EU nói chung và Bắc Âu nói riêng phải có tuổi thọ cao và có thể tái chế, được làm chủ yếu từ sợi tái chế, không chứa các chất độc hại và được sản xuất đáp ứng các quyền về xã hội và môi trường. Người tiêu dùng được hưởng lợi từ hàng dệt may chất lượng cao với giá cả phải chăng, thời trang nhanh không còn là mốt, và các dịch vụ sửa chữa và tái sử dụng được phổ biến rộng rãi. Các nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm về sản phẩm của mình trong chuỗi giá trị, kể cả khi chúng trở thành chất thải. Hệ sinh thái hàng dệt may tuần hoàn đang phát triển mạnh, được thúc đẩy bởi năng lực tái chế sợi thành sợi sáng tạo, trong khi việc đốt và chôn lấp hàng dệt may được giảm đến mức tối thiểu.

Bắc Âu là các nước đi đầu trong việc bảo vệ môi trường, nên sẽ đưa ra các qui định quốc gia còn cao hơn qui định chung của EU. Nếu muốn xuất khẩu hàng dệt may sang Bắc Âu, các doanh nghiệp cần lưu ý thêm các quy định về nhãn sinh thái thiên nga Bắc Âu, được áp dụng cho tất cả các nước Bắc Âu: Iceland, Na Uy, Thụy Điển, Đan Mạch và Phần Lan.

Một trong những yêu cầu mới nhất là thiết kế để tái chế. Theo đó, để đảm bảo rằng hàng dệt may được thiết kế để tái chế, nhãn sinh thái Bắc Âu đưa ra các yêu cầu nghiêm ngặt đối với các hóa chất không mong muốn và cấm sử dụng các bộ phận bằng nhựa, kim loại chỉ có mục đích trang trí. Bên cạnh đó, để tránh sản xuất thừa, nhãn sinh thái Bắc Âu cấm đốt hoặc chôn lấp quần áo không bán được. Ngoài ra, các nhà sản xuất phải báo cáo Cơ quan nhãn sinh thái Bắc Âu việc xử lý sản phẩm dư thừa. Các quốc gia Bắc Âu cũng yêu cầu khắt khe hơn đối với sợi tự nhiên và sợi tổng hợp. Sợi dệt phải là sợi hữu cơ, tái chế hoặc có nguồn gốc sinh học. Bông được sử dụng trong quần áo dán nhãn sinh thái Bắc Âu không làm được từ sản phẩm biến đổi gen và phải là 100% hữu cơ hoặc tái chế. Len cũng phải được chứng nhận hữu cơ hoặc tái chế.

Đối với quần áo bảo hộ lao động, các yêu cầu riêng được áp dụng là sợi tổng hợp phải được tái chế hoặc làm từ nguyên liệu thô tái tạo. Sợi cellulose phải được chứng nhận FSC (Hội đồng quản lý rừng) hoặc PEFC (Chứng nhận tiêu chuẩn rừng).

Các nước Bắc Âu cũng yêu cầu cao hơn về độ bền, độ đàn hồi, độ co, độ bền màu khi tiếp xúc với ánh sáng, độ vón kết.

Nhãn sinh thái cũng yêu cầu thực hiện các Kỹ thuật tốt nhất hiện có (BAT). Cụ thể, cần phải chứng minh rằng năng lượng được sử dụng, ví dụ, giặt, sấy, tẩy trắng và bảo dưỡng liên quan đến nhuộm, in và hoàn thiện hàng dệt, được đo và so sánh với mức BAT hoặc các số liệu riêng, trước khi thực hiện các kỹ thuật cải thiện hiệu quả. Điều này có nghĩa là lượng nước tiêu thụ liên quan đến các quy trình ướt, ví dụ như nhuộm, in và hoàn thiện hàng dệt, phải được đo lường.

Ngoài ra, phải có tài liệu chứng minh rằng các cơ sở sản xuất đã thực hiện tối thiểu các kỹ thuật hoặc sáng kiến sử dụng nước và năng lượng hiệu quả BAT hoặc tự sản xuất năng lượng mặt trời. Và còn nhiều qui định khác như yêu cầu đối với vi nhựa, tuân thủ các quy ước về môi trường làm việc… Tất cả những quy định này nhằm tăng chất lượng và tạo điều kiện thuận lợi cho nền kinh tế tuần hoàn trong ngành dệt may.

3. Cùng câu hỏi nhưng chuyển sang đối tượng doanh nghiệp, từ những thay đổi của thị trường châu Âu nói chung, thị trường khu vực Bắc Âu nói riêng với hàng dệt may, bà có khuyến cáo gì với doanh nghiệp trong nước để không bị tụt hậu và có thể vượt qua các thách thức mới này từ thị trường này?

Có thể nhận thấy rõ ràng tại khu vực Bắc Âu là thời trang nhanh đã hết thời – thời trang tuần hoàn đang thịnh hành. Các nước Bắc Âu sẽ theo đuổi xu hướng này trong dài hạn.

Thời trang hướng tới mục tiêu chuyển từ sản xuất tuyến tính sang sản xuất tuần hoàn, trong đó các vật liệu không bị loại bỏ sau khi sử dụng mà thay vào đó được tái chế hoặc sử dụng theo những cách khác để lượng chất thải được giữ ở mức tối thiểu.

Các mô hình kinh doanh mới hiện đang được khám phá, ví dụ như 'thư viện thời trang', nơi cho thuê quần áo, quần áo được sản xuất bằng kỹ thuật số, hay được sản xuất theo đơn đặt hàng – theo cách đó, tránh được tình trạng sản xuất thừa. Xu hướng tái tạo thời trang bằng cách kết hợp công nghệ mới với nghệ thuật và nghề thủ công truyền thống cũng đang nổi lên.

Do vậy, các doanh nghiệp Việt Nam ngoài cập nhật các qui định, diễn biến mới liên quan đến Chiến lược dệt may và quy định thiết kế sinh thái của EU cũng cần nghiên cứu xu hướng tiêu dùng mới để từ đó xây dựng tầm nhìn dài hạn cho doanh nghiệp, trong đó “xanh hóa” sản xuất là bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn tồn tại trên thị trường. Cần áp dụng các biện pháp bền vững và thân thiện với môi trường hơn từ khâu thiết kế, chuyển đổi số và áp dụng các công nghệ mới trong hoạt động sản xuất, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính, tăng hiệu quả sử dụng năng lượng và sử dụng vật liệu tái chế. Thay đổi mô hình sản xuất, chuyển từ mô hình sản xuất và xuất khẩu chỉ tập trung vào sản lượng sang mô hình sản xuất hiện đại, chú trọng tới yếu tố môi trường và phát triển bền vững.

4. Sắp tới, Thương vụ sẽ có hoạt động gì hỗ trợ doanh nghiệp dệt may tiếp cận nhanh và sâu hơn với thông tin về các quy định mới của châu Âu từ đó nghiên cứu và xây dựng kế hoạch ứng phó kịp thời để tìm được sự tăng trưởng trong khó khăn, thưa bà?

Thông tin là chìa khóa thành công cho doanh nghiệp. Do vậy, Thương vụ luôn chú trọng đến công tác nghiên cứu thị trường để cung cấp thông tin kịp thời cho doanh nghiệp. Thương vụ vừa xuất bản cuốn sách Thỏa thuận Xanh châu Âu và tác động đến các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường Bắc Âu. Các doanh nghiệp có thể tham khảo. Chúng tôi cũng sẽ tiếp tục theo dõi các động thái của thị trường để có thể hỗ trợ các doanh nghiệp về mặt thông tin nhắm kịp thời ứng phó.