Theo báo cáo mới đây của Bộ nông nghiệp Mỹ (USDA), việc Ấn Độ áp dụng các biện pháp hạn chế xuất khẩu đã thay đổi đáng kể chuỗi cung ứng gạo của khu vực châu Phi cận Sahara và mở ra nhiều cơ hội cho các nước xuất khẩu gạo, trong đó có Việt Nam.

Xuất khẩu gạo sang châu Phi đạt 1,3 triệu tấn

Theo số liệu của Tổng cục Hải quan, năm 2023, xuất khẩu gạo của Việt Nam sang khu vực châu Phi đạt 1,3 triệu tấn, trị giá 788,4 triệu USD, tăng 6,3% về lượng và tăng tới 27,7% về trị giá so với năm 2022.

Với kết quả này, châu Phi tiếp tục là thị trường xuất khẩu gạo lớn thứ hai của Việt Nam sau khu vực châu Á với tỷ trọng chiếm 17%.

Theo đó, năm 2023 Việt Nam đã xuất khẩu gạo tới 31/54 quốc gia châu Phi. Trong đó, Ghana là thị trường lớn nhất chiếm 44% tổng xuất khẩu gạo của Việt Nam vào châu Phi với khối lượng đạt 587.662 tấn, tăng 33% so với năm 2022. Đứng thứ hai là Bờ Biển Ngà đạt 512.604 tấn, chiếm 38,3% thị phần. Nhưng so với năm 2022 xuất khẩu gạo sang thị trường này đã giảm 22%.

Tổng cộng hai thị trường kể trên chiếm khoảng 82% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam sang khu vực châu Phi.

Bên cạnh đó, các thị trường nhập khẩu gạo hàng đầu khác của Việt Nam tại châu Phi còn có Mozambique, Gabon, Togo, Tanzania, Senegal, Nam Phi... Đáng chú ý, lượng gạo xuất khẩu sang các thị trường này đều tăng mạnh ở mức hai đến ba con số so với năm 2022.

Chủng loại gạo nhập khẩu chính của các nước châu Phi bao gồm gạo thơm, gạo trắng và gạo tấm. Năm 2023, chiếm hơn 61% tổng xuất khẩu gạo của Việt Nam sang châu Phi là các loại gạo thơm (Jasmine, DT8…) và khoảng 38,3% là gạo trắng, còn lại tỷ lệ nhỏ các loại gạo khác.

Tuy nhiên, nhu cầu của thị trường đang có sự dịch chuyển khi lượng gạo thơm nhập khẩu đã giảm 24,3% so với năm 2022 xuống còn 821.460 tấn, trong khi gạo trắng tăng gấp 3 lần lên 513.787 tấn.

Việt Nam có cơ hội gia tăng xuất khẩu vào châu Phi

Theo Vụ Thị trường châu Á - châu Phi (Bộ Công Thương), trong nhiều năm qua, mặc dù diện tích gieo cấy lúa tại châu Phi đã được mở rộng nhưng sản lượng gạo sau thu hoạch tại các nước thuộc châu lục vẫn ở mức thấp so với thế giới và bị hạn chế bởi một số yếu tố như giống lúa chất lượng thấp, ít cải tiến, điều kiện thời tiết diễn biến thất thường…

Sản xuất gạo của châu Phi dự báo sẽ chưa bắt kịp được mức tăng trưởng về nhu cầu tiêu thụ gạo của người dân và gia tăng dân số của khu vực.

Trong khi đó, việc Ấn Độ - nước xuất khẩu gạo lớn nhất vào châu Phi tiếp tục áp đặt các biện pháp hạn chế xuất khẩu được cho là đang mở ra cơ hội lớn cho các nhà cung cấp hàng đầu khác, bao gồm Việt Nam – nước xuất khẩu gạo lớn thứ ba vào châu Phi với thị phần khoảng 8 – 8,5%/năm.

Mặc dù vậy, để xuất khẩu gạo vào thị trường này Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với các nguồn cung cấp khác như Thái Lan hay Pakistan…Bloomberg dẫn nguồn tin cho biết, Chính phủ của Thủ tướng Narendra Modi, người hiện tham gia tranh cử cho nhiệm kỳ thứ ba, đang xem xét giữ thuế xuất khẩu gạo đồ ở mức 20%. Mức thuế này hiện sẽ hết hiệu lực vào ngày 31/03.

Động thái này có thể khiến giá gạo châu Á, vốn đang ở mức cao nhất trong 15 năm tăng lên. Đó sẽ là tin xấu đối với một số quốc gia ở Tây Phi và Trung Đông, những thị trường dựa vào nguồn cung gạo từ Ấn Độ để đáp ứng phần lớn nhu cầu trong nước.

Trước đó, Ấn Độ, nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, chiếm 40% thương mại quốc tế, đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu gạo tấm vào tháng 9/2022. Sau đó, Chính phủ nước này tiếp tục cấm xuất khẩu gạo trắng non-basmati vào tháng 7/2023 và áp thuế xuất khẩu 20% đối với gạo đồ và đặt giá xuất khẩu tối thiểu (MEP) là 1.200 USD/tấn đối với gạo basmati vào tháng 8/2023, trong bối cảnh giá cả mặt hàng nông sản chủ chốt này tăng cao tại thị trường trong nước. Theo báo cáo mới đây của Bộ nông nghiệp Mỹ (USDA), việc Ấn Độ áp dụng các biện pháp hạn chế xuất khẩu đã thay đổi đáng kể chuỗi cung ứng gạo của khu vực châu Phi cận Sahara.