Ngày 2⁄4⁄2025, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump công bố một loạt thuế quan "đối ứng" quy mô lớn đối với hàng nhập khẩu từ hơn 100 quốc gia. Việt Nam bị áp thuế ở mức cao 46%, cùng nhóm với Trung Quốc, Campuchia, Indonesia, Myanmar... Trong khi đó, Liên minh châu Âu (EU) cũng chịu mức thuế 20%.
Các mức thuế này dự kiến có hiệu lực ngay trong tuần tới và đang tạo ra những hiệu ứng lan rộng trong hệ thống thương mại toàn cầu.
Trong khi Hoa Kỳ kỳ vọng thu hút lại việc làm và tái công nghiệp hóa, các nhà kinh tế cảnh báo về nguy cơ chiến tranh thương mại toàn cầu, với hệ lụy nghiêm trọng đối với tăng trưởng, lạm phát và chuỗi cung ứng.
I. Tác động đến kinh tế thế giới: Suy thoái, lạm phát và bất ổn chuỗi cung ứng
1. Đồng USD suy yếu và thị trường biến động
Ngay sau công bố thuế quan, đồng USD giảm giá mạnh, do lo ngại rằng chính sách này sẽ làm chậm tăng trưởng kinh tế Hoa Kỳ. Trong khi đó, thị trường tài chính toàn cầu phản ứng tiêu cực:
• Biến động lớn tại các sàn chứng khoán châu Á, Hoa Kỳ và châu Âu.
• Dòng tiền dịch chuyển sang các tài sản an toàn như vàng, trái phiếu chính phủ.
• Các nhà đầu tư lo ngại làn sóng cắt giảm đầu tư và giảm tiêu dùng.
Sự thay đổi tỷ giá ảnh hưởng đến thương mại quốc tế – đặc biệt với các quốc gia định giá xuất nhập khẩu bằng USD như Việt Nam. Dù nhập khẩu nguyên liệu bằng USD có thể rẻ hơn, nhưng lợi ích chỉ thực sự rõ rệt nếu doanh nghiệp kiểm soát tốt chi phí và tối ưu được biên lợi nhuận.
Theo Yardeni Research, doanh nghiệp và người tiêu dùng đang có xu hướng trì hoãn chi tiêu và đầu tư do thiếu niềm tin vào sự ổn định chính sách, đặc biệt khi chính quyền Trump nhiều khả năng tiếp tục sử dụng thuế quan như một công cụ đàm phán.
2. Nguy cơ lạm phát và suy thoái toàn cầu tăng mạnh
Theo báo cáo mới nhất từ Goldman Sachs, nguy cơ Hoa Kỳ rơi vào suy thoái kinh tế trong vòng 12 tháng tới đã tăng từ 20% lên 35%, do các tác động kết hợp giữa thuế quan, giá cả leo thang và niềm tin thị trường sụt giảm.
Hoa Kỳ hiện đã tiến tới mức thuế suất hiệu quả cao nhất kể từ thập niên 1940, kéo theo hệ lụy:
• Lạm phát lõi có thể lên tới 2,3% trong năm 2025.
• Sức mua và tiêu dùng giảm sút rõ rệt, kéo theo nhập khẩu hàng hóa chững lại.
• Các đối tác thương mại chính như EU, Trung Quốc, Nhật Bản... chuẩn bị biện pháp đáp trả, có thể làm đứt gãy chuỗi cung ứng và đình trệ thương mại toàn cầu.
Chuyên gia Kara Reynolds (Hoa Kỳ) cảnh báo "Sự thiếu minh bạch trong chính sách thương mại sẽ khiến doanh nghiệp và người tiêu dùng rơi vào tâm lý phòng vệ, tạo ra một vòng xoáy tiêu cực: giảm chi tiêu – giảm đầu tư – giảm sản xuất."
Trong một phát biểu gây chú ý, Chủ tịch Phòng Thương mại Quốc tế (ICC), ông Philippe Varin, cảnh báo cuộc chiến thuế quan hiện tại có thể có tác động gấp ba lần cuộc khủng hoảng thương mại Smoot-Hawley từng gây ra trong những năm 1930, nếu tỷ lệ hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ chịu thuế tăng từ 31% lên 90%.
3. Tác động tới EU và định hướng mới của Bắc Âu
Với việc Hoa Kỳ chính thức nâng thuế trung bình với hàng EU từ 7% lên 20%, Goldman Sachs ước tính GDP của khu vực đồng euro có thể giảm 0,7% vào cuối năm 2026. Trong trường hợp EU có hành động trả đũa tương đương, nền kinh tế châu Âu thậm chí có thể rơi vào suy thoái kỹ thuật ngay trong năm tới, đặc biệt nếu tổng mức thuế bị áp lên vượt ngưỡng 40%.
Dù vậy, một diễn biến đáng chú ý là Ngân hàng Trung ương Thụy Điển (Riksbank) vẫn nâng tỷ trọng đầu tư vào USD trong cơ cấu dự trữ ngoại hối (từ 62% lên 70%) – cho thấy niềm tin vào độ an toàn dài hạn của tài sản Mỹ dù ngắn hạn có nhiều biến động. Đồng thời, điều này phản ánh xu hướng Bắc Âu tiếp tục đa dạng hóa tài sản nhưng không tách rời khỏi Hoa Kỳ, cho thấy dư địa để duy trì hợp tác thương mại vẫn còn.
4. Nguy cơ chiến tranh thương mại toàn cầu
Các tổ chức như Fitch Ratings cảnh báo, nếu các nước đồng loạt trả đũa, thế giới có thể bước vào một chu kỳ suy thoái lan rộng, với đặc trưng là:
• Chi phí sản xuất tăng do thuế và rào cản kỹ thuật.
• Chuỗi cung ứng toàn cầu bị đứt đoạn.
• Môi trường đầu tư quốc tế mất ổn định nghiêm trọng.
Thực tế cho thấy, thương mại toàn cầu vẫn chưa phục hồi hoàn toàn sau đại dịch và khủng hoảng năng lượng – nay lại đối mặt với một cú sốc mới từ chính sách bảo hộ của Hoa Kỳ.
II. Tác động đến hàng xuất khẩu Việt Nam vào EU và Bắc Âu: Áp lực cạnh tranh gia tăng, nhưng cũng là cơ hội chiến lược
Trong bối cảnh toàn cầu đang tái định hình chuỗi cung ứng, các doanh nghiệp Việt Nam cần đánh giá lại chiến lược xuất khẩu vào EU và Bắc Âu – khu vực vừa có tiềm năng tiêu dùng, vừa có khung hợp tác thương mại thuận lợi qua EVFTA.
1. Giá hàng Việt Nam có thể cải thiện tính cạnh tranh tại Bắc Âu nhờ tỷ giá thuận lợi
Một yếu tố tích cực đáng chú ý là tỷ giá đang dịch chuyển theo hướng có lợi cho hàng Việt Nam. Cụ thể, đồng USD giảm giá trong khi đồng krona Thụy Điển tăng mạnh, với tỷ giá hiện ở mức 9,85 SEK/USD – cao nhất kể từ tháng 6/2022. Điều này đồng nghĩa với việc hàng hóa Việt Nam định giá bằng USD đang trở nên rẻ hơn đối với người tiêu dùng Thụy Điển, giúp cải thiện sức cạnh tranh về giá.
Tuy nhiên, mức độ hưởng lợi này còn phụ thuộc vào khả năng doanh nghiệp Việt giữ giá ổn định và không điều chỉnh tăng giá USD đầu ra. Ngoài ra, một số nhóm ngành vẫn cần thận trọng: Dệt may, Da giày, Thủy sản, Đồ gỗ, thủ công mỹ nghệ.
Đây đều là các ngành có biên lợi nhuận thấp và dễ bị tác động bởi biến động chi phí nguyên liệu, logistics và nhu cầu tiêu dùng. Đặc biệt, trong bối cảnh lạm phát gia tăng tại châu Âu và Bắc Âu, người tiêu dùng có xu hướng thắt chặt chi tiêu, khiến các mặt hàng không thiết yếu hoặc có giá trị gia tăng thấp dễ bị giảm đơn hàng hoặc ép giá.
Do đó, dù tỷ giá đang tạo điều kiện thuận lợi, doanh nghiệp vẫn cần chủ động kiểm soát chi phí, giữ ổn định giá bán, đồng thời nâng cao chất lượng và tiêu chuẩn sản phẩm để duy trì và mở rộng thị phần tại các thị trường cao cấp như Bắc Âu.
2. Cạnh tranh tăng mạnh từ các nước châu Á chuyển hướng sang EU
Trong bối cảnh hàng hóa không dễ vào Hoa Kỳ, Trung Quốc, Campuchia, Bangladesh và nhiều quốc gia châu Á khác sẽ chuyển hướng xuất khẩu sang EU và Bắc Âu – các thị trường còn duy trì thương mại mở và nhu cầu tiêu dùng cao:
• Trung Quốc có thể gia tăng hiện diện trong các ngành điện tử, đồ gia dụng, cơ khí tại châu Âu.
• Bangladesh và Campuchia, những đối thủ cạnh tranh lớn trong ngành dệt may, có thể đẩy mạnh dòng hàng giá rẻ vào EU.
Áp lực không chỉ đến từ giá rẻ, mà còn ở tốc độ giao hàng, khả năng đáp ứng đơn hàng linh hoạt và tiêu chuẩn khắt khe của thị trường châu Âu.
3. EVFTA: Lợi thế chiến lược giữa biến động
Giữa làn sóng rào cản thương mại và bảo hộ gia tăng, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – EU (EVFTA) trở thành lá chắn chiến lược giúp hàng hóa Việt giữ vững chỗ đứng tại châu Âu.
Những ngành hưởng lợi trực tiếp gồm:
• Dệt may, da giày
• Thủy sản, nông sản chế biến
• Đồ gỗ, thủ công mỹ nghệ
• Thiết bị điện, điện tử
Đặc biệt tại Bắc Âu – nơi người tiêu dùng ưu tiên sản phẩm bền vững, xanh và minh bạch – doanh nghiệp Việt có thể tăng lợi thế nếu đầu tư vào các chứng chỉ như eco-label, truy xuất nguồn gốc, hoặc xác minh carbon footprint.
4. Cơ hội tái cấu trúc chuỗi giá trị và thị trường
Chính sách thuế mới của Hoa Kỳ tuy là một thách thức lớn, nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam:
• Đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào Hoa Kỳ và các đơn hàng ngắn hạn.
• Chuyển đổi mô hình cạnh tranh từ giá rẻ sang chất lượng – bền vững – truy xuất nguồn gốc.
• Đầu tư vào tiêu chuẩn châu Âu như nhãn sinh thái (eco-label), carbon footprint, hay chứng chỉ CSR để gia tăng niềm tin từ người tiêu dùng Bắc Âu.
• Tối ưu hóa EVFTA – tận dụng ưu đãi thuế và định vị hàng Việt như “giải pháp thay thế đáng tin cậy” trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Chính sách thuế đối ứng của Mỹ đang tạo ra một biến động mang tính hệ thống với thương mại toàn cầu, có thể tạo ra làn sóng suy thoái và gián đoạn toàn cầu sâu rộng. Trong khi các quốc gia lớn vẫn còn tranh luận về cách phản ứng, doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động thích ứng sớm.
EU và Bắc Âu – nhờ ổn định chính trị và khung hợp tác EVFTA – đang nổi lên như cửa ngõ chiến lược cho xuất khẩu Việt Nam. Điều quan trọng là doanh nghiệp không chỉ “vượt bão” mà còn tận dụng cơ hội để tái định vị hàng Việt trên bản đồ thương mại toàn cầu – không chỉ là rẻ, mà còn là chất lượng – xanh – đáng tin cậy.
