Năm 2005, xuất khẩu của Bénin tính theo đồng Euro đạt 233,63 triệu Euro trong khi nhập khẩu lên tới 722,58 triệu Euro. Mặc dù dân số chỉ có khoảng 7,5 triệu người (2005) nhưng Bénin lại là một thị trường khá hấp dẫn. Một trong những yếu tố thu hút các nhà đầu tư và xuất nhập khẩu nước ngoài chính là hoạt động tái xuất.

Thuật ngữ «thương mại tái xuất » ở Bénin chỉ việc nhập khẩu hàng hoá trên thị trường thế giới vào nước này trước khi xuất lậu sang các nước lân cận, đặc biệt là Nigiêria. Hoạt động mang tính truyền thống này có từ cuối những năm 60 trong chiến tranh Biafra (cuộc chiến giữa Nigiêria và vùng đất đòi li khai Biafra). Qua con đường này, những dòng hàng hoá lớn nhập từ thị trường thế giới đã được vận chuyển đến Nigiêria. Mặc dù trong những năm qua, hoạt động này đã có những thay đổi sâu sắc nhưng không vì thế mà giảm bớt tầm quan trọng. Nếu như luồng hàng gạo và bột lúa mỳ có sự giảm nhẹ thì những sản phẩm khác lại lưu chuyển mạnh hơn (vải, quần áo cũ, xe hơi và săm lốp cũ…).

1/ Tái xuất khẩu, một hoạt động nửa buôn lậu

Trên thực tế, việc tái xuất là hình thức đi đường vòng để tránh chính sách bảo hộ của Nigiêria. Những mặt hàng cấm hoặc đánh thuế rất cao khi nhập khẩu vào Nigiêria được các công ty xuất nhập khẩu đặt tại Cotonou (thủ đô kinh tế của Bénin) mua từ châu Âu hoặc châu Á. Những hoạt động nhập khẩu này hoàn toàn hợp pháp và thuộc nền kinh tế chính thức bởi các công ty XNK đã khai báo tại Phòng Thương mại và Công nghiệp Bénin (CCIB), hoạt động hối đoái được thực hiện tại các ngân hàng của Cotonou, hàng hoá đã được thanh toán thuế quan khi tới cảng Cotonou và được bán trên lãnh thổ Bénin theo đúng những gì đã khai tại hải quan Bénin. Bước tiếp theo mới là các hoạt động phi pháp. Thật vậy, hàng hoá được các nhà bán buôn người Nigiêria mua tại Cotonou, sau đó, họ đổi tiền để lấy đồng franc châu Phi (FCFA) trên thị trường chợ đen tại Lagos (Nigiêria), Cotonou hoặc các chợ biên giới. Rồi hàng hoá được giao cho một nhóm các nhà vận chuyển với các phương tiện đã được phủ bạt chở hàng đến tận biên giới, nơi hàng được cất trữ trong các kho nằm ở phía Bénin trước khi xuất lậu sang Nigiêria. Những mặt hàng này được vận chuyển đến Lagos, lưu kho rồi bán công khai tại các chợ: quần áo cũ tiêu thụ tại chợ Yaba, gạo ở Alaba… Thương mại tái xuất do vậy là một hoạt động nửa buôn lậu bởi nếu như việc Bénin nhập khẩu hàng hoàn toàn hợp pháp thì việc xuất khẩu sang Nigiêria lại liên quan đến vấn đề buôn lậu. Ở đây, việc tái xuất rõ ràng khác với quá cảnh - một hoạt động chỉ đơn giản là thương nhân người Nigiêria thuê các dịch vụ của cảng Cotonou (Bénin).

2/ Hoạt động tái xuất đóng góp 14% ngân sách

Đối với các thương nhân Bénin, tái xuất là một hoạt động mang lại giá trị gia tăng rất cao, còn đối với Nhà nước Bénin, theo ước tính hoạt động này đóng góp hơn 1/3 các khoản thu thuế hải quan và 14% tổng thu ngân sách. Lãi gộp của các công ty xuất nhập khẩu ở Cotonou cũng có giá trị tương đương (20 tỷ FCFA=80 triệu USD). Ngoài ra, một phần lãi gộp của những nhà bán buôn Nigiêria đến lấy hàng tại Cotonou dùng để trả cho những thương nhân người Bénin với các dịch vụ như lưu kho, vận chuyển, đổi tiền ngoài chợ đen, chuyển hàng từ tàu vào bờ, phí bồi dưỡng hải quan… Theo ước tính, hoạt động này mang lại cho người dân Bénin khoản thu nhập ít nhất là 80 triệu USD chiếm 6% GDP. Ngày nay, mặc dù có sự giảm tái xuất so với những năm 80 và ngành bông của Bénin phát triển mạnh song thương mại tái xuất vẫn là một trong những hoạt động chính của đất nước.

3. Tái xuất mang lại 40% giá trị gia tăng cho Bénin

Như vậy, hoạt động tái xuất rõ ràng có những tác động tích cực đến nền kinh tế Bénin. Việc Bénin nhập khẩu sản phẩm của Nigiêria chính là sự bù lại phần tái xuất bởi lượng tiền Naira (tiền Nigiêria) mà hoạt động tái xuất mang lại chỉ dùng để mua hàng tại Nigiêria. Ngoài ra, vào thời điểm xuất khẩu sang Nigiêria, hàng hoá đã tăng giá đáng kể so với khi các công ty XNK ở Cotonou nhập vào (do thuế hải quan + lãi của các công ty XNK + giá trị gia tăng của các dịch vụ vận tải, lưu kho…). Do vậy, sẽ không quá khi cho rằng hoạt động tái xuất đóng góp tích cực vào cán cân thương mại « thực sự » (chính thức và không chính thức) của Bénin với mức đúng bằng giá trị gia tăng mà nó tạo ra tại Bénin (40 tỷ FCFA).

 

            4. Hoạt động tái xuất vẫn phát triển mặc dù Nigiêria đã tự do hoá thương mại

            Sau thời gian giảm sút do đồng Naira của Nigiêria mất giá, hoạt động tái xuất của Bénin lại phát triển mạnh mẽ. Các khoản thu thuế hải quan đã tăng đến 90% đối với khoảng 10 sản phẩm ngay cả khi Nigiêria tiến hành tự do hoá việc buôn bán lúa mỳ, gạo và những sản phẩm khác (thời điểm đó những mặt hàng này chiếm đến 80% nguồn thu hải quan của Bénin).

 

            5. Những thay đổi trong cơ cấu hàng tái xuất

 

            Có thể phân loại 3 nhóm hàng tái xuất chính:

 

a) Nhóm hàng đang giảm kim ngạch tái xuất

            Chủ yếu là gạo và lúa mỳ, tiếp đến là thuốc lá. Nguyên nhân giảm tái xuất các mặt hàng này là do Nigieria tiến hành cắt giảm thuế quan.

 

b) Nhóm hàng đang tăng kim ngạch tái xuất

            Đó là săm lốp và ôtô cũ, bột và nước cà chua cô đặc, vải và quần áo cũ. Kim ngạch tái xuất khẩu những mặt hàng này đã tăng liên tục trong những năm trở lại đây.

 

c) Nhóm hàng tái xuất tăng trưởng không đều

      Đó là đường và rượu. Đôi khi, có hiện tượng nhập khẩu ngược trở lại Bénin nhất là mặt hàng đường khi tỷ giá hối đoái thay đổi hay lượng đường dự trữ ở Bénin không đủ.

 

6. Những tiến triển chính của ngoại thương Nigiêria

            Khối lượng và trị giá sản phẩm trong luồng hàng tái xuất này thay đổi theo thời gian tuỳ theo những cơ hội do mức thuế và các biện pháp cấm nhập khẩu của Nigiêria tạo ra. Chẳng hạn, đối với các mặt hàng gạo và bột mì, hàng dệt, quần áo cũ, xe ôtô đã qua sử dụng… Nigiêria đã chuyển từ việc cấm nhập khẩu sang tự do hoá với mức thuế quan giảm dần theo các năm. Việc nhập khẩu thịt gia cầm cũng được tự do hoá, xe ôtô cũ được nhập khẩu không hạn chế năm sử dụng. Tuy nhiên, trong những năm qua, ảnh hưởng của những thay đổi này là không đáng kể, trừ gạo và bột mì. Việc tái xuất một số sản phẩm như quần áo cũ và xe ôtô cũ đã gia tăng. Tình hình đó cho thấy việc thuế nhập khẩu thấp của Bénin không phải là yếu tố duy nhất quyết định sự phát triển của hoạt động tái xuất mà còn có cả yếu tố an toàn, tính hiện đại trong các dịch vụ ngân hàng và thông tin liên lạc của nước này