Khi quy định bắt buộc thu gom vải vóc cũ có hiệu lực trên toàn quốc, Thụy Điển đối mặt với một thách thức lớn: lượng rác dệt may tăng nhanh chưa từng có. Tuy nhiên, thay vì xử lý theo cách truyền thống, quốc gia này đã biến thách thức thành động lực để xây dựng một hệ sinh thái tái chế, tái sử dụng và sáng tạo hoàn chỉnh — một mô hình đang trở thành ví dụ điển hình cho quá trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn trong ngành thời trang.

Từ rác thải đến tài nguyên tuần hoàn

 

Tại Södertälje, công ty Telge Recycling đã tiên phong xây dựng hệ thống phân loại dệt may từ năm 2022. Chỉ trong vòng hai năm, lượng vải thu gom đã tăng từ 200 tấn lên khoảng 600 tấn mỗi năm. Thay vì chỉ xử lý rác, Telge tập trung vào việc giữ chất lượng đầu vào đủ cao để có thể tái sử dụng hoặc tái chế được tới 50–60% — cao hơn đáng kể so với mức trung bình khoảng 30% tại các đơn vị khác.

 

Đối với phần vải không thể bán lại, Telge hợp tác với các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo để phát triển công nghệ xử lý mới. Ví dụ, CelluCircle phân hủy vải thành sợi kéo và viên nhựa, trong khi Swestep đang phát triển giải pháp biến vải thành nhiên liệu sinh học. Cách tiếp cận này không chỉ giúp giảm khối lượng rác thải chôn lấp mà còn tạo ra chuỗi giá trị mới từ nguyên liệu thứ cấp.

 

Thiết kế lại vòng đời sản phẩm

 

Song song với xử lý rác, Thụy Điển chú trọng thiết kế lại sản phẩm ngay từ đầu nhằm kéo dài vòng đời quần áo và tăng khả năng tái chế. Theo ông Erik Bresky – Giám đốc Science Park Borås, chỉ cần thay đổi cách thiết kế một chi tiết nhỏ như cổ áo có thể giúp chiếc áo sơ mi sử dụng thêm vài năm. Các nhà thiết kế cũng chuyển dần sang mô hình thiết kế module, dễ tháo rời và phân loại vật liệu, giúp quá trình tái chế hiệu quả hơn nhiều so với các sản phẩm dệt may truyền thống.

 

Khung chính sách mới và vai trò công nghệ

 

Quy định mới của EU về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) đang thúc đẩy ngành thời trang chuyển dịch từ mô hình “sản xuất – tiêu dùng – bỏ đi” sang mô hình tuần hoàn. Các mô hình tái sử dụng, sửa chữa và cho thuê đang phát triển nhanh, đồng thời công nghệ AI đóng vai trò hỗ trợ đắc lực trong quá trình này.

 

Các hệ thống tái chế thông minh có thể nhận diện lỗi hoặc vết bẩn để đề xuất phương án sửa chữa, còn tủ đồ kỹ thuật số giúp người tiêu dùng quản lý và kéo dài vòng đời trang phục. Tuy nhiên, như ông Bresky nhấn mạnh, công nghệ không thể thay đổi mọi thứ nếu hành vi tiêu dùng không thay đổi. Hiện người Thụy Điển tiêu thụ lượng quần áo tương đương một quốc gia có dân số 30–40 triệu người — một mức độ không bền vững.

 

Tái cấu trúc hạ tầng dệt may quốc gia

 

Theo ông Vesa Hiltula – Giám đốc điều hành Telge Recycling, Thụy Điển đang xây dựng một hạ tầng dệt may hoàn toàn mới trong 10 năm tới, bao gồm trung tâm tái chế, sửa chữa, cho thuê và nâng cấp trang phục trở thành một phần bình thường của đời sống hàng ngày. Mục tiêu là hình thành một hệ sinh thái khép kín, trong đó rác dệt may trở thành nguyên liệu đầu vào, thay vì gánh nặng môi trường.

 

Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

 

Kinh nghiệm của Thụy Điển cho thấy, quản lý rác thải dệt may không chỉ là vấn đề xử lý chất thải mà có thể trở thành động lực phát triển một ngành công nghiệp tuần hoàn mới. Thay vì chỉ tập trung vào khâu cuối cùng của vòng đời sản phẩm, quốc gia này đã xây dựng một chiến lược tổng thể, bao gồm thu gom, phân loại, tái chế, thiết kế lại sản phẩm, thay đổi hành vi tiêu dùng và thiết lập khung chính sách rõ ràng. Đây là hướng tiếp cận mà Việt Nam có thể tham khảo khi đối mặt với lượng rác thải dệt may ngày càng tăng.

 

Việc sớm hình thành hệ thống thu gom và phân loại hiệu quả, song song với khuyến khích đổi mới sáng tạo trong tái chế và thiết kế bền vững, có thể giúp Việt Nam không chỉ giảm áp lực môi trường mà còn tận dụng nguồn tài nguyên thứ cấp để tạo giá trị gia tăng mới. Khi kết hợp với cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất và chính sách thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, ngành dệt may Việt Nam có thể từng bước chuyển đổi từ “nền sản xuất tuyến tính” sang “mô hình tuần hoàn”, phù hợp với các yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế và xu hướng phát triển bền vững toàn cầu.