Ngày 29/12/2020, Hội đồng châu Âu đã thông qua, bằng thủ tục văn bản, quyết định về việc ký Hiệp định Thương mại và Hợp tác EU-Vương quốc Anh và đề xuất áp dụng tạm thời kể từ ngày 1 tháng 1 năm 2021, trong khi chờ sự đồng ý của Nghị viện châu Âu và kết luận của Hội đồng vào năm tới.
Ngày 30 tháng 12 năm 2020, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã thay mặt Liên minh châu Âu ký tại Brussels trong khi Thủ tướng Boris Johnson đã ký thay mặt tại London, Vương quốc Anh.
Hiệp định này áp dụng tạm thời từ ngày 1 tháng 1 năm 2021 đến 28 tháng 2 năm 2021, trong khi đợi hai bên thông qua các thủ tục nội bộ.
1/ Bối cảnh
Ngày 23 tháng 6 năm 2016, các công dân Vương quốc Anh đã bỏ phiếu rời EU.
Ngày 29 tháng 3 năm 2017, Vương quốc Anh chính thức thông báo cho Hội đồng Châu Âu về ý định rời khỏi EU.
Ngày 17 tháng 10 năm 2019, Hội đồng Châu Âu (Điều 50) đã thông qua Thỏa thuận rời khỏi EU theo thỏa thuận của các nhà đàm phán của cả hai bên. Hội đồng cũng tán thành Tuyên bố chính trị sửa đổi về khuôn khổ mối quan hệ EU-Anh trong tương lai.
Vương quốc Anh rời Liên minh Châu Âu vào lúc nửa đêm ngày 31 tháng 1 năm 2020 (CET) và thỏa thuận rời khỏi EU có hiệu lực vào ngày 1 tháng 2 năm 2020.
Các cuộc đàm phán về quan hệ đối tác trong tương lai giữa EU và Vương quốc Anh bắt đầu vào ngày 2 tháng 3 năm 2020.
Vào tháng 6 năm 2020, Vương quốc Anh quyết định không tìm cách kéo dài thời gian chuyển tiếp. Do đó, giai đoạn chuyển đổi sẽ kết thúc vào ngày 31 tháng 12 năm 2020.
2/ Những thay đổi trong quan hệ EU – Vương Quốc Anh từ 1/1/2021
Ngay khi Hiệp định Hợp tác và Thương mại EU-Vương quốc Anh mới có hiệu lực, sẽ có những thay đổi lớn vào ngày 1 tháng 1 năm 2021 như:
- Vương quốc Anh sẽ rời khỏi Liên minh thuế quan và thị trường chung EU, cũng như tất cả các chính sách và hiệp định quốc tế của EU. Sự di chuyển tự do của con người, hàng hóa, dịch vụ và vốn giữa Vương quốc Anh và EU sẽ chấm dứt.
- EU và Anh sẽ hình thành hai thị trường riêng biệt; hai không gian pháp lý và quy định riêng biệt. Điều này sẽ tạo ra các rào cản đối với thương mại hàng hóa và dịch vụ cũng như sự di chuyển và trao đổi xuyên biên giới.
Do vậy, hàng hóa của Việt Nam khi vào Anh sẽ không được tự do lưu chuyến sang EU và ngược lại, hàng hóa xuất khẩu vào EU không thể tự do lưu chuyển sang Anh. Tuy nhiên, khi Việt Nam đã có FTA với EU và Anh, thì có thể thông báo với hai bên để tính tích lũy cộng gộp xuất xứ hoặc mở rộng biên giới thương mại tự do.
- Hai bên sẽ áp dụng Hiệp định Thương mại tự do để điều chỉnh các vấn đề kinh tế. Cụ thể, một số điều khoản như sau:
2.1. Thuế
Trên lý thuyết, vấn đề thuế quan là một phần của hiệp định có rất ít sự khác biệt so với hiện trạng.
Thương mại miễn thuế và không hạn ngạch được duy trì trên diện rộng, mặc dù chỉ đối với các sản phẩm đáp ứng các yêu cầu về xuất xứ - một vấn đề có thể gây ra khó khăn cho một số ngành.
Ngoại lệ đối với quy tắc này, thuế quan có thể được áp dụng nếu một trong hai bên áp dụng các biện pháp đối phó với bên kia theo hiệp định 'sân chơi bình đẳng' về viện trợ nhà nước và chính sách xã hội hoặc môi trường - hoặc thuế quan có thể được áp dụng cụ thể đối với các sản phẩm thủy sản xuất khẩu nếu một trong hai bên đã vi phạm thỏa thuận về tiếp cận thủy sản.
Hơn nữa, hai bên đã bảo lưu quyền về lý thuyết để viện dẫn thuế chống bán phá giá theo thủ tục của WTO. Thuế quan đối với thép được áp dụng biện pháp tự vệ thép năm 2019 của EU cũng sẽ có hiệu lực vào ngày 1 tháng 1 năm 2021.
2.2. Quy tắc xuất xứ:
Vương quốc Anh đã đưa ra những yêu cầu đầy tham vọng đối với EU trong nhiệm vụ đàm phán về các quy tắc xuất xứ - và phần lớn đã không đảm bảo được các quy tắc đó. Chương RoO trong hiệp định EU-Vương quốc Anh có hình thức rất giống với các FTA khác gần đây của EU, chỉ có một số nhượng bộ nhỏ đối với tính chất đặc biệt chặt chẽ của mối quan hệ thương mại EU-Vương quốc Anh.
Như dự kiến, sự tích lũy song phương đã được thống nhất, với các thành phần được sản xuất tại EU được coi là 'có xuất xứ' cho mục đích xuất khẩu của Anh sang EU và ngược lại.
Các nhà sản xuất cũng sẽ có thể tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa của mình, trong khi các nhà xuất khẩu EU được gia hạn 12 tháng trước khi nộp các thủ tục giấy tờ liên quan đến thương mại EU-Anh.
Nhưng nhu cầu tích lũy chéo của Vương quốc Anh đối với hàng hóa có xuất xứ từ các quốc gia mà cả Vương quốc Anh và EU đều có hiệp định thương mại đã bị từ chối.
Hơn nữa, ngành công nghiệp ô tô của Anh cũng đã không thành công trong việc yêu cầu một giai đoạn kéo dài trước khi thuế quan được áp dụng đối với bất kỳ ô tô nào có tỷ lệ linh kiện nhập khẩu cao. Yêu cầu tiêu chuẩn của EU về không quá 45% giá trị của bất kỳ chiếc ô tô nào có nguồn gốc không xuất xứ có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1.
Sự nhượng bộ đáng kể duy nhất là một giai đoạn của các quy tắc xuất xứ đầy đủ cho xe điện và xe hybrid. Trong ba năm đầu tiên - tức là đến ngày 31 tháng 12 năm 2023 - ô tô có pin điện có thể chứa tới 60% nguyên liệu không có xuất xứ, giảm xuống còn 55% trong giai đoạn 2024-26.
Một nội dung đáng chú ý của thỏa thuận là một bảng đưa ra "hạn ngạch xuất xứ" cho các sản phẩm không tuân thủ tiêu chuẩn RoO nhưng có thể được nhập khẩu miễn thuế trong mọi trường hợp. Những điều này liên quan đến cá ngừ và các sản phẩm nhôm.
2.3. Quy tắc vệ sinh và kiểm dịch động thực vật
Các yêu cầu SPS mới được đưa ra trong hiệp định có vẻ là một trong những rào cản phi thuế quan lớn nhất đối với thương mại nông sản.
Vương quốc Anh khẳng định rằng nên tự do đặt ra các quy tắc và quy định của riêng mình trong lĩnh vực này, và EU đã phản ứng bằng cách nhấn mạnh vào việc áp dụng đầy đủ các biện pháp kiểm tra tại các chốt kiểm soát biên giới. Vương quốc Anh sẽ thực hiện các đợt kiểm tra này trong nửa đầu năm 2021, nhưng EU sẽ áp dụng SPS kể từ ngày 1 tháng 1. Những quá trình này có thể đủ để tạo ra một lực cản đáng kể cho việc buôn bán một số sản phẩm chăn nuôi nói riêng.
Tuy nhiên, thỏa thuận cung cấp điều khoản cho hai bên thường xuyên cùng nhau xem xét các quy trình SPS, mang lại triển vọng có thể đạt được các thỏa thuận nhằm giảm số lần kiểm tra và giảm xung đột thương mại.
2.4. Hàng rào kỹ thuật đối với thương mại
Vương quốc Anh đã hy vọng được chấp nhận rộng rãi nguyên tắc đánh giá sự phù hợp được công nhận lẫn nhau, nhưng EU không sẵn sàng chấp nhận cách tiếp cận đó. Thay vào đó, hai bên đã tìm cách xác định các hiệp định quốc tế và các cơ quan xây dựng tiêu chuẩn để tạo cơ sở cho các quy tắc TBT trong các lĩnh vực khác nhau.
Các phụ lục theo ngành cụ thể đã được thống nhất trong lĩnh vực ô tô, hóa chất, dược phẩm, rượu vang và các sản phẩm hữu cơ.
Nguyên tắc thừa nhận lẫn nhau về tiêu chuẩn được hoàn toàn tán thành đối với các chất hữu cơ, trong khi công nhận lẫn nhau về việc kiểm tra và chứng nhận Thực hành Sản xuất Tốt (GMP) được đồng ý cho các sản phẩm y tế.
Trong lĩnh vực ô tô, cả hai bên sẽ tham khảo các tiêu chuẩn kỹ thuật đặt ra tại UNECE - Ủy ban Kinh tế Liên hợp quốc về Châu Âu - như một tiêu chuẩn quốc tế trên thực tế cho các bộ phận ô tô. Tuy nhiên, điều này được hiểu rằng điều này không loại bỏ yêu cầu đối với các mẫu ô tô mới do đó phải được đăng ký riêng ở cả Vương quốc Anh và EU.
Về hóa chất, có một khuôn khổ hợp tác về điều chỉnh quy định, nhưng các sản phẩm hóa chất đã đăng ký tại Vương quốc Anh sẽ vẫn cần được đăng ký lại tại EU và ngược lại, do đó làm tăng đáng kể chi phí của các doanh nghiệp.
2.5. Vấn đề nghề Cá
Thủy sản là yếu tố gây tranh cãi về mặt chính trị nhất của thỏa thuận, và là yếu tố cuối cùng được kết thúc vào chiều đêm Giáng sinh.
Bản chất của thỏa thuận cuối cùng đã đạt được là 25%, theo giá trị, hạn ngạch hiện đang được đánh bắt bởi các ngư dân EU ở vùng biển của Vương quốc Anh sẽ được chuyển giao cho Vương quốc Anh vào năm 2026. Việc phân bổ hạn ngạch này sẽ được cố định trong sáu năm tới, với quyền truy về thủy sản được đàm phán hàng năm sau đó.
Vương quốc Anh sẽ tiếp tục có thể xuất khẩu thủy sản của mình sang EU miễn thuế và ngược lại - mặc dù cá của Anh sẽ không được miễn trừ khỏi các biện pháp kiểm soát SPS xâm nhập khi xuất khẩu sang thị trường EU.
Sau thời gian điều chỉnh ban đầu, trên danh nghĩa kéo dài đến ngày 1 tháng 7 năm 2026, Vương quốc Anh sẽ có quyền lựa chọn loại trừ các tàu của EU khỏi vùng biển của mình.
Để đáp lại, EU sẽ có quyền đình chỉ các nhượng bộ thuế quan đối với cá nhập khẩu của Anh. Điều này ít nhiều đảm bảo rằng các tàu của EU sẽ được tiếp tục tiếp cận ngay cả khi đã kết thúc giai đoạn điều chỉnh.
Toàn văn Hiệp định Hợp tác và Thương mại giữa EU và Vương Quốc Anh được tham khảo tại: https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-14335-2020-ADD-1-REV-2/en/pdf
